Financiële onzekerheid in Letland daagt Rail Baltica uit

De bouw van het hogesnelheidsproject Rail Baltica vordert in Estland, Letland en Litouwen, maar een financieringstekort in Letland kan delen van het project vertragen. Nu Rail Baltica een grootschalige ontwikkelingsfase ingaat, probeert het projectconsortium RB Rail AS publiek-private partnerschappen aan te gaan om het benodigde budget te dekken.

RB Rail AS, de joint venture die het Rail Baltica-project coördineert, wacht nog steeds op meer dan 4 miljoen euro van Letland om het budget voor 2025 rond te krijgen. Marko Kivila, interim CEO en voorzitter van de raad van bestuur van het bedrijf, vertelde het Letse persbureau LETA dat Letland al 3,3 miljoen heeft bijgedragen, maar dat er nog 4 miljoen onbetaald is, meldt Baltic News Network. Dit is nog exclusief de 3,2 miljoen die nodig is om de btw-kosten te dekken.

Spanningen in de begroting

Het RB Rail-budget voor 2025 bedraagt in totaal 37,9 miljoen, waarvan Letland naar verwachting 8,5 miljoen zal verstrekken. Estland en Litouwen hebben hun aandeel goedgekeurd, maar Letland moet dit nog volledig doen. Kivila merkte op dat de financieringsstructuur van het project – grotendeels ondersteund door EU-financiering – nationale medefinanciering vereist om meer middelen vrij te maken. Terwijl de EU 58% van het gezamenlijke budget van RB Rail voor haar rekening neemt, is Letland verantwoordelijk voor 18% en dragen Litouwen en Estland elk 12% bij.

Het is niet de eerste keer dat er onzekerheid is over de financiering van Rail Baltica in Letland. Eerder in januari moest binnen een week 9 miljoen euro extra worden gevonden, anders zou Letland zich “effectief terugtrekken” uit het Rail Baltica-project en wordt ook de uitvoering van het project in Estland en Litouwen stopgezet, zei het toenmalige ministerie van Vervoer.

Rail Baltica wordt in fasen gebouwd. De eerste fase, die in 2030 klaar moet zijn, verbindt de Baltische hoofdsteden met Polen. De tweede fase, die de integratie in het Europese spoornetwerk zal verdiepen, zal afhangen van toekomstige financiering.

Volgens de laatste ramingen van RB Rail zal fase 1 van Rail Baltica 15,3 miljard euro kosten, waarvan 5,5 miljard euro voor Letland. Volgens de meest recente kosten-batenanalyse van 2024 zouden de totale projectkosten kunnen oplopen tot 23,8 miljard euro, een aanzienlijke stijging – zoals vaak het geval is bij grootschalige infrastructuurprojecten – in vergelijking met de 5,8 miljard euro die in 2017 werd geraamd.

Volgens dezelfde analyse zouden de directe en indirecte economische voordelen van Rail Baltica de kosten overtreffen en 48 miljard euro bedragen voor de Baltische staten.

Financiering

In november 2024 ontving Rail Baltica 1,4 miljard van het financieringsmechanisme Connecting Europe Facility (CEF) van de EU, waardoor het totale gegarandeerde bedrag op meer dan 4 miljard komt. Dit jaar wordt nog een aanvraag van 400 miljoen voorbereid. Echter, met de onzekerheid rond CEF Transport met de nieuwe Europese Commissie, zou het moeilijk kunnen worden voor Rail Baltica om financiering te krijgen, hoewel de EU altijd een belangrijke motor van het project is geweest – en nog steeds is.

Volgens RB Rail AS worden alternatieve financieringsmethoden, waaronder publiek-private partnerschappen, actief onderzocht. “De investeringsbehoeften van het project leiden tot een zoektocht naar extra financiering, die voorheen afhankelijk was van EU-fondsen en nationale begrotingen”, stellen ze op hun website. De eerste gesprekken met SSB Holdings Group uit Zwitserland hebben plaatsgevonden, maar er zijn nog geen toezeggingen gedaan.

Afzonderlijke infrastructuurelementen van Rail Baltica worden ook gefinancierd door de EU-financiering voor militaire mobiliteit, die door elke staat afzonderlijk wordt beheerd. “Geopolitieke verschuivingen hebben de kijk op het project fundamenteel veranderd – Rail Baltica is nu cruciaal voor de militaire mobiliteit van de NAVO, waardoor het strategisch belang ervan is toegenomen”, aldus Kivilia, CEO van RB Rail.

Deze toegevoegde strategische relevantie heeft het project in het centrum van Europa’s transport- en veiligheidsambities geplaatst. Het maakt deel uit van twee Europese transportcorridors, met geplande verbindingen naar Oekraïne en Moldavië, twee kandidaat-lidstaten. In het geval van een militair conflict zou de Rail Baltica spoorlijn gebruikt kunnen worden om tot 100.000 mensen per dag te evacueren, volgens een presentatie van het Letse Ministerie van Transport.

Daarnaast vloeit er ook wat geld uit het EU herstelfonds naar het project. Letland kreeg bijvoorbeeld 104 miljoen voor de bouw van het zuidelijke deel van het Riga Central Station, dat eind 2026 klaar moet zijn.

Bouw gaat sneller

Ondanks de financiële zorgen gaat de fysieke vooruitgang in de Baltische staten door. Rail Baltica, dat Tallinn met de Litouws-Poolse grens wil verbinden met een nieuwe hogesnelheidslijn van 870 km, bevindt zich nu volledig in de bouwfase. Tegen het einde van 2025 zal naar verwachting 43% van de hoofdlijn klaar zijn voor de bouwwerkzaamheden, na ontruiming van het gebied en voorbereidende werkzaamheden, die 659 kilometer beslaan.

Momenteel wordt ongeveer 180 kilometer van de nieuwe hoofdlijn aangelegd in de drie landen. Er zijn belangrijke contracten getekend voor spoordijken en de aanbestedingen voor elektrificatie, signalisatie en controlesystemen vorderen. De komende maanden zal Rail Baltica worden getest op zijn vermogen om de financieringsbehoeften en de bouwbehoeften op elkaar af te stemmen. Voor Letland is de uitdaging onmiddellijk: de resterende bijdrage leveren of het risico lopen dat gedeelde activiteiten over de grenzen heen worden vertraagd.

“Zelfs een kleine verlaging van de Letse cofinanciering zou leiden tot een aanzienlijke verlaging van het totale budget,” waarschuwde CEO Kivilia. Hij voegde eraan toe dat RB Rail weliswaar voornamelijk wordt gefinancierd door de EU, Estland en Litouwen, maar dat het grootste deel van zijn personeel en uitgaven in Letland is gevestigd, zodat de economische bijdrage van het bedrijf aan Letland “exponentieel groter” is dan de financiële inbreng van het land.

“We gaan 2025 in met nieuwe vastberadenheid en een duidelijke focus op onze belangrijkste taak – het leveren van Rail Baltica. De spoorlijn is niet langer een visie – hij wordt werkelijkheid nu we de grootschalige bouwfase ingaan.”

Lees meer:

• EXCLUSIEF: De dood van CEF? EU ‘dreigt met beëindiging’ van speciaal miljarden euro’s transportfonds