Het Finse VR geeft opdracht tot ETCS-upgrade voor een derde van zijn vloot, maar wat is er mis met STM’s?

De Finse staatsspoorwegmaatschappij VR heeft een aanbesteding uitgeschreven om ongeveer een derde van zijn treinenpark aan te passen aan het European Train Control System. Aangezien de eerste spoorlijnen van het land die geschikt zijn voor ETCS vanaf 2029 in gebruik zullen worden genomen, wordt verwacht dat er begin 2026 een contract zal worden getekend. En er is een goede reden waarom het bedrijf in bulk wil bestellen, en die heeft waarschijnlijk te maken met STM’s.

Finland wil meer dan 190 treinen en locomotieven uitrusten met het European Train Control System (ETCS), iets meer dan een derde van zijn vloot die in aanmerking komt voor een dergelijke upgrade. Het plan is om ETCS niveau 2 aan boord te installeren, samen met specifieke transmissiemodules (STM) voor compatibiliteit met het oude Finse JKV signaleringssysteem en integratie met toekomstige pre-FRMCS meerkanaals routers, antennes en andere communicatieapparatuur aan boord. In de aanbesteding is ook ruimte voor een onderhoudscontract.

In de eerste fase van de ETCS-upgrade zullen 76 treinen worden uitgerust met het nieuwe boordsysteem. Dit omvat 30 Sr1 locomotieven (voornamelijk gebruikt voor goederenvervoer en enkele passagiersdiensten), 42 Edo stuurstandrijtuigen (gebruikt in push-pull passagierstreinen) en 4 Sm6 elektrische treinstellen, die meestal worden gebruikt voor grensoverschrijdend langeafstandsverkeer. Deze eenheden vormen de kern van het contract en worden gegarandeerd opgewaardeerd.

Daarnaast omvat de aanbesteding de optie om nog eens 120 voertuigen te upgraden. Dit omvat nog eens 40 Sr1 locomotieven, 35 nieuwere Sr2 locomotieven, 15 Sm3 eenheden (gebruikt voor hogesnelheidsdiensten) en 30 Sm4 eenheden, die gebruikelijk zijn in het regionale pendelverkeer. Dat betekent dat VR enige flexibiliteit heeft om het programma op te schalen, afhankelijk van financiering, tijdlijnen en de gereedheid van de infrastructuur.

Digitaal gaan tegen 2040 en wat dat betekent voor FRMCS

De stap om het rollend materieel van VR te moderniseren komt op een moment dat Finland midden in een decennialang project zit om zijn spoorwegveiligheidssystemen te moderniseren door over te schakelen van het huidige JKV-besturingssysteem naar de Europese standaard ETCS. Als onderdeel van het nationale Digirail-project zullen de eerste ETCS-routes van het land tussen 2029 en 2030 in gebruik worden genomen. In de aanbesteding staat echter dat de volledige uitrol van ETCS pas in de jaren 2040 zal zijn voltooid.

Volgens het document zal het tijdschema voor de installatie van de boordsystemen worden afgestemd op het moment dat elk baanvak klaar is, zodat de treinen kunnen rijden zodra de infrastructuur gereed is. Zoals in de aanbesteding staat, zijn dergelijke tijdschema’s dus niet in steen gebeiteld.

Wat betreft het voorbereiden van het rollend materieel op de volgende generatie spoorwegcommunicatie, zegt VR dat de opgewaardeerde treinen ten minste gedeeltelijk klaar moeten zijn voor het Future Railway Mobile Communication System (FRMCS). Het 5G-gestuurde FRMCS is de geplande opvolger van het 2G-radiosysteem GSM-R, dat in het komende decennium uitgefaseerd zal worden. Het vormt momenteel echter nog steeds de communicatie-backbone van het European Rail Traffic Management System (ERTMS) – het bredere systeem waar ETCS een belangrijk onderdeel van is.

Hoewel de nieuwe boordapparatuur voor het werken met FRMCS niet wordt geïnstalleerd als onderdeel van dit contract, moeten de treinen er wel klaar voor zijn. De netwerkapparatuur zelf – zoals de routers met meerdere kanalen – wordt apart geleverd door het Finse transportinfrastructuuragentschap. Het bedrijf dat geselecteerd is om het ETCS-systeem te leveren, moet er echter nog steeds voor zorgen dat alles in de trein ermee verbonden kan worden. Dit omvat het opzetten van de juiste interfaces, het installeren van de routers en het monteren van de nodige antennes, kabels en connectoren.

De potentiële kosten voor VR

Nu het prijskaartje. Hoewel het document de kosten van het programma niet specificeert, kunnen we een ruw idee krijgen van een soortgelijk project. De Oostenrijkse Federale Spoorwegen (ÖBB) tekenden afgelopen juli een deal van 100 miljoen euro met Alstom om 195 treinen uit te rusten met ETCS-boordapparatuur. Als we dat bedrag als maatstaf gebruiken – het is erg moeilijk om er een te vinden als het om ETCS gaat – suggereert dat een gemiddelde per trein van iets meer dan 500.000 euro.

Als we dat toepassen op de aanbesteding van VR – die betrekking heeft op ongeveer 192 treinen en locomotieven – kan de totale rekening gemakkelijk in de buurt van 90 tot 100 miljoen euro komen. Natuurlijk zijn de exacte kosten afhankelijk van factoren als voertuigtype, integratie en ondersteuning. Maar in bulk bestellen, zoals ÖBB heeft gedaan, is waarschijnlijk een strategische zet van VR om de prijs per eenheid te drukken – vooral als het gaat om de dure en op maat gemaakte Specifieke Transmissiemodules (STM’s).

De kwestie van STM’s

STM’s zijn nodig zodat aangepaste treinen tijdens de overgang kunnen rijden op zowel het nieuwe ETCS als de bestaande Finse signaleringssystemen JKV. Hoewel Finland al een functionerende STM-JKV heeft – oorspronkelijk ontwikkeld door Hitachi Rail voor gebruik in de elektrische Sr3- en Dr19-dieselvloot – vereist elke nieuwe installatie nog steeds zorgvuldige systeemintegratie, testen en certificering. De STM zelf hoeft niet per se opnieuw te worden uitgevonden, maar het opschalen ervan naar meer rollend materieel is geen kleine taak. Er is ook beperkte concurrentie van leveranciers, waardoor de prijzen hoog blijven.

Zoals Aki Härkönen, ambtenaar van het Finse Transportagentschap, vorig jaar aan RailTech vertelde, is dit niet alleen een lokaal probleem. Hij waarschuwde dat de niche-, landspecifieke aard van STM-ontwikkeling, samen met het kleine aantal gekwalificeerde leveranciers, de invoering van ETCS in heel Europa blijft vertragen. Hoewel VR niet per se een gloednieuw STM-product nodig heeft, blijven de hoge eenheidsprijs en het complexe implementatieproces barrières voor de uitrol van ERTMS, niet alleen in Finland maar in het hele continent.

Exploitanten die hun rollend materieel uitrusten met ETCS vragen over het algemeen om meer prijstransparantie en samenwerking in de hele spoorwegsector om de STM-kosten te drukken – iets waar Finland al op aandringt. Maar hoe dat zich vertaalt in de contractprijzen voor deze specifieke aanbesteding valt nog te bezien.

Wie zou het VR-contract kunnen winnen?

Gezien dit alles lijkt Hitachi Rail de koploper. Hitachi’s STM-JKV module is al in gebruik in Finland en volledig geïntegreerd in de Sr3 en Dr19 vloot van VR. Maar het is een competitieve aanbesteding, dus VR kijkt nog steeds naar wat andere bedrijven kunnen bieden. Andere grote spelers zoals Siemens Mobility of Alstom zouden een offerte kunnen indienen waarin de STM van Hitachi wordt geïntegreerd in hun eigen ETCS-systemen.

Als zij de aanbesteding zouden winnen – door een betere prijs of betere ondersteuning op lange termijn te bieden – dan zouden zij vrijwel zeker de STM-JKV van Hitachi moeten aanschaffen en integreren – tenzij zij ervoor kiezen om een nieuwe te ontwikkelen, iets wat gezien de tijd en de kosten commercieel en praktisch onwaarschijnlijk is. Wat de toekomst van de Finse ETCS-aanbesteding in petto heeft, is op dit moment, passend bij de zeer gecompliceerde aard van de Europese ERTMS-uitrol, voor iedereen een raadsel.

Lees meer:

• Finlands VR verkoopt resterende infrastructuuractiva
• Geen 5G? Fins ‘unieke’ treincommunicatiesysteem biedt Europa nieuw model
• Verhoging spoorwegbudget Noorwegen kan grote contracten betekenen voor 2025