Catalaans separatisme: Spaanse spoorwegarbeiders staken over overdracht van forensennetwerk naar Catalonië

De Spaanse spoorwegen staan op de rand van een grote verstoring nadat de vakbonden van Renfe en Adif hebben opgeroepen tot een week van stakingen. De stakingen zijn deels het gevolg van het separatisme van de Catalaanse spoorwegen: sommige werknemers zijn boos over de deal die Madrid heeft gesloten om de controle over het pendeltreinsysteem Rodalies over te dragen aan de Catalaanse regering. Maar wie wil er nu echt de controle overnemen als het forensennetwerk zich midden in zo’n crisis bevindt, deels vanwege… overfinanciering?

Werknemers van de Spaanse staatsspoorwegmaatschappij Renfe en spoorbeheerder Adif dreigen met een werkonderbreking op 17, 19, 24, 26 en 28 maart en op 1 en 3 april, velen protesteren tegen wat zij zien als een ongekende decentralisatie van het Spaanse spoorwegnet. Dat betekent dat het Spaanse netwerk de komende weken flink zal worden platgelegd en dat de passagiers het zwaar te verduren zullen krijgen.

Om de crisis te parafraseren: Madrid staat op het punt om een groot deel van de operationele controle over het pendeltreinnetwerk van Catalonië, Rodalies – tot nu toe gerund door Renfe Operadora en onderhouden door Adif – over te dragen aan de regionale regering. Dit volgt op een soortgelijke stap die onlangs is gezet in Baskenland, dat wijd en zijd pro-onafhankelijk is. Secties van de vakbonden zeggen dat een dergelijk besluit in Catalonië zowel de nationale eenheid als de baanzekerheid aanzienlijk zou ondermijnen.

Regionalisme – en de gevolgen daarvan – is niet de enige kwestie die op tafel ligt; er is ook de beschuldiging dat Madrid deelneemt aan de “verkapte privatisering” van nationale spoorwegactiva die verband houden met het Spaanse goederenvervoer. Het politiek beladen debat over de onafhankelijkheid van de Catalaanse spoorwegen staat tot nu toe echter centraal, als onderdeel van een bredere controverse in Spanje over de stap van de linkse PSOE om meer macht – ook op het gebied van spoorwegen – aan Barcelona te geven, vooral om de politieke steun van Barcelona veilig te stellen en zo een tweede regering te vormen.

Dit alles tegen de achtergrond van de Rodalies die de afgelopen week ernstig in de problemen zijn geraakt, deels door langdurige onderfinanciering, maar ook door de pogingen om het netwerk te verbeteren. Om de Spaanse minister van Transport te parafraseren: het komt omdat Madrid te veel uitgeeft aan het Catalaanse forensennetwerk. Maar veel lokale politici zijn het daar niet mee eens.

Waarom staken de vakbonden?

De controverse komt voort uit de formele overeenkomst van vorig jaar tussen het Spaanse Ministerie van Transport en de autonome regering van Catalonië, de Generalitat, om de operationele controle over Rodalies over te dragen aan een joint venture waarin de regionale regering een meerderheidsaandeel heeft. De nieuwe entiteit, die volgens de planning in januari 2026 wordt overgenomen, zal toezicht houden op alle pendeltreinlijnen in Catalonië. Dit betekent een belangrijke verschuiving in het bestuur van de Spaanse spoorwegen – en een zeer beladen verschuiving temidden van de verdeeldheid over hoeveel autonomie Madrid aan de rijkste regio van Spanje zou moeten geven.

Wat de praktische kant van het spoor betreft, beweren voorstanders – voornamelijk van Catalaanse origine – dat de verandering een efficiënter, regionaal responsief beheer met een zekerder financieringsstructuur mogelijk maakt. En daar is een precedent voor. In andere regio’s in andere Europese landen – Hamburg’s S-Bahn in Duitsland, of de Zwitserse kantons – wordt regionaal spooreigendom grotendeels als een succes gezien vanwege de meer geconcentreerde focus op lokale behoeften en prioriteiten.

Sommige Spaanse vakbonden beweren echter dat de deal een existentiële bedreiging vormt voor de werknemers van Renfe en Adif. Gegroepeerd onder de Algemene Ondernemingsraad (CGE), beschuldigen sommigen de regering ervan dat ze zich niet houdt aan de overeenkomsten die eind 2023 werden bereikt en die zogenaamd de werkzekerheid en de integriteit van het personeel garandeerden. Ze beweren dat het overdrachtsproces niet transparant is en het Spaanse spoorwegsysteem dreigt te versnipperen, waardoor werknemers kwetsbaar worden voor contractuele onzekerheid. Ze zeggen ook dat de beslissing van de regering om de deelname van de vakbonden aan belangrijke onderhandelingen te omzeilen een flagrante schending van vertrouwen is.

De vrachtkwestie

Het vuur wordt nog verder aangewakkerd door de bredere beschuldiging dat de Spaanse regering de “verkapte privatisering” van nationale spoorwegactiva mogelijk maakt. Volgens vakbondsvertegenwoordigers zou de geplande oprichting van een nieuwe logistieke entiteit met Mediterranean Shipping Company (MSC) kunnen leiden tot een geleidelijke uitholling van de overheidscontrole over het Spaanse goederen- en passagiersvervoer per spoor.

In feite stellen de werknemers dat Renfe en Adif al opzettelijk worden verzwakt door administratieve inertie. “Om deze overgang [naar privatisering] te vergemakkelijken, wordt de achteruitgang van het overheidsbedrijf toegestaan door acties zoals het niet bieden voor nieuwe werklastcontracten, het belemmeren van het werk van verkoopvertegenwoordigers bij het aantrekken van klanten en het blokkeren van treinoperaties door inactiviteit van managementcentra”, aldus de vakbonden.

Waar vinden de stakingen precies plaats?

De landelijke stakingen zullen de Spaanse hogesnelheidstreinen, middellangeafstandstreinen en forensentreinen treffen. Renfe stelde minimale serviceniveaus voor van 81 procent voor de hogesnelheidstreinen en 75 procent voor de middellangeafstandstreinen en forensentreinen tijdens de piekuren, die de rest van de dag zouden worden teruggebracht tot 50 procent. De Algemene Ondernemingsraad verwierp dat, omdat dit de impact van stakingen aanzienlijk zou beperken. Het ministerie van Transport heeft echter minimale essentiële diensten ingesteld om de mobiliteit van reizigers tijdens de staking te garanderen.

Volgens het besluit van het ministerie zijn de minimale essentiële diensten van Renfe 75 procent van de voorstedelijke treinen in de spits (50 procent in Baskenland), 65 procent van de middellangeafstandstreinen, 72 procent van de hogesnelheids-/langesnelheidslijnen en 24 procent van de goederendiensten.

Politiek brandpunt, maar hoe zit het met het eigenlijke Catalaanse netwerk?

Het is geen verrassing dat het spoorwegconflict snel is uitgegroeid tot een politiek brandpunt in Spanje. De Catalaanse pro-onafhankelijkheidsfracties hebben de overdracht van Rodalies verwelkomd als een langverwachte bevestiging van regionale autonomie – velen vinden dat de overdracht niet ver genoeg gaat – terwijl oppositiepartijen in Madrid de stap hebben veroordeeld als een onverantwoordelijke concessie aan separatistische belangen.

In termen van praktische spoorwegkwesties is het echter een bredere kwestie, en een bijzonder dringende. De voorzitter van de Generalitat van Catalonië, Salvador Illa, en de Spaanse minister van Transport, Óscar Puente, hebben momenteel te maken met een ernstige crisis op de regionale Cercanías-dienst in Catalonië. De afgelopen dagen waren er bijna dagelijks taferelen van geëvacueerde passagiers die langs het spoor liepen of overvolle stations als gevolg van vertragingen en annuleringen.

Een deel van het probleem komt voort uit het grote aantal werkzaamheden dat wordt uitgevoerd om het lokale netwerk te vernieuwen. Puente zei woensdag dat “het grote volume van de investeringen” het in wezen “moeilijk maakt om te rijmen met de levering van de [forensen]dienst”. Te midden van de groeiende woede zijn er natuurlijk echo’s van 2007, toen de aanleg van de hogesnelheidstrein de Catalaanse pendeldiensten zozeer verstoorde dat de lokale bevolking de straat op ging om te protesteren – wat bijdroeg aan de opleving van de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging. Het is dan ook geen verrassing dat lokale Catalaanse politici op de zaak springen.

Een forensentrein in verval

En in sommige opzichten is daar een goede reden voor. De Catalaanse spoorweginfrastructuur is al lange tijd toe aan een serieuze opknapbeurt; vorig jaar nog schatten lokale toppolitici dat er al meer dan 14 jaar 10 miljard euro ontbreekt op de begroting. Ondanks de op handen zijnde overdracht van het netwerk heeft Madrid nu toegezegd om tot 2030 zo’n 5,6 miljard euro te injecteren, waarvan 2 miljard euro al is uitgegeven. Ondertussen plant de Catalaanse regering voor de komende twee jaar een veertigtal dringende maatregelen ter waarde van ongeveer 80 miljoen euro om de veiligheid, infrastructuur en communicatie te verbeteren.

‼️ La cesión de Rodalies duplicará los costes y no mejorará el servicio. Dit is meer een geval van politieke valstrikken en autonome ineficiëntie.

Esta privatización territorial se suma a la privatización encubierta de Renfe Mercancías.

Al onze steun voor de aangekondigde huilactie. pic.twitter.com/ZPc3ggCWDf

– Izquierda Española (@izquierdaesp) 3 maart 2025

“De meeste problemen die we hebben, komen juist doordat we bouwwerkzaamheden uitvoeren,” zei Puente volgens El Pais. “Het is een absoluut record. Meer kunnen we niet doen.” De Catalaanse oppositiepartijen, met name Junts per Catalunya, blijven Madrid echter beschuldigen van het niet nakomen van beloofde investeringen en wijzen erop dat eerdere infrastructuurplannen onder vorige regeringen minimaal zijn uitgevoerd. Volgens Junts werd tussen 2008 en 2015 slechts 14 procent van de toegezegde 4 miljard euro geïnvesteerd in het lokale netwerk, en tussen 2017 en 2025 slechts 6,2 procent van zo’n 4,2 miljard.

En de woede is niet alleen gericht op Madrid, want de president van de Generalitat van Catalonië krijgt veel kritiek te verduren over de recente problemen met de Catalaanse forensentreinen, waarbij beschuldigingen over zijn relatie met de Spaanse regering de ronde doen. Zoals zoveel politieke hete hangijzers, lijkt het erop dat als het aankomt op investeren in de Rodalies, je verdoemd bent als je het doet, of verdoemd als je het niet doet.

Catalaans spoor als politieke voetbal

Met hoofdpijn en politieke voetballen als deze kun je je afvragen wie er eigenlijk de leiding wil nemen over zo’n netwerk. En het feit dat de Catalaanse regering meer controle krijgt over het spoor, voorspelt niet per se veel goeds voor de lokale werknemers; de overdracht betekent dat sommige werknemers overgaan naar een nieuwe Catalaanse exploitant, waarbij vakbonden terecht vrezen voor mogelijk banenverlies, ongelijke lonen en zwakkere arbeidsbescherming. De vakbonden vrezen terecht voor mogelijk banenverlies, ongelijke beloning en zwakkere arbeidsbescherming. Er is ook bezorgdheid dat als Rodalies eenmaal is overgedragen, de Catalaanse regering delen van de diensten zou kunnen privatiseren of uitbesteden.

Ondanks de dreigende stakingen vordert de machtsoverdracht vooralsnog langzaam. Er wordt gewerkt aan de oprichting van de nieuwe joint venture; Catalonië krijgt de beslissende stem over wijzigingen aan het netwerk, maar zal beperkt zijn in beslissingen over zaken van algemeen openbaar belang. En al dit lawaai komt in het kielzog van de Baskische regering – net zo separatistisch van geest – die begin dit jaar het beheer van haar eigen forensen treindiensten overnam van Madrid.

Als het nog niet duidelijk was uit de ophef, de regionale netwerken van Spanje nemen meer controle over het netwerk in een grote verschuiving voor de Spaanse spoorwegen. Maar gezien de situatie met de Rodalies staat er nog veel op het spel. En de inzet is hoog.

Lees meer:

• Baskische forensentreinen officieel onafhankelijk, maar kan de regionale decentralisatie van het spoor in Spanje een precedent scheppen?
• Adif trekt €9 miljoen uit voor megaproject Barcelona Sants
• Spaanse vakbonden staken tegen afscheiding pendeltrein Catalunya van Renfe