Krijgen ze betaald? NS daagt nachttrein Arriva uit bij liberalisering Nederlandse spoorwegen

Gepubliceerd op 18-02-2025 om 09:45

NS is wrangling with Arriva over a new night train.

Volgens de lokale pers vecht de Nederlandse staatsspoorwegmaatschappij NS de plannen aan van particuliere exploitant Arriva om een nachttreinverbinding tussen Amsterdam en Zwolle te lanceren. NS vindt het blijkbaar goed dat er een nachtverbinding komt – Arriva is pas een paar jaar geleden met dergelijke diensten begonnen – maar zegt dat de lancering niet op de juiste juridische manier is afgehandeld. Toch lijkt het erop dat de trein vanaf 15 maart gaat rijden.

Met de omstreden liberalisering van het spoor in volle gang in Nederland, is het geen verrassing dat deze specifieke nachttrein – die gaat stoppen op Schiphol, Amsterdam, Almere, Lelystad en Zwolle – het onderwerp is geweest van maandenlang getouwtrek. Aanvankelijk zou de NS de trein exploiteren en daarvoor 93.000 euro per jaar krijgen. Het door de staat gesteunde bedrijf exploiteert deze experimentele nachttrein normaal gesproken onder een kostendekkende overeenkomst, wat betekent dat ze geen winstoogmerk hebben maar een vergoeding verwachten.

Uiteindelijk trok het spoorbedrijf zich echter terug, omdat Arriva ook zijn naam in de hoed had gestopt. NS was ervan uitgegaan dat de concurrent de dienst gratis zou uitvoeren. Niet verwonderlijk, want dat was tot dan toe de gewoonte. Arriva spreekt echter van een misverstand. Het wilde de trein wel exploiteren, maar wilde er net als de NS voor betaald worden, meldt de Volkskrant.

Vorige maand maakten Almere en Lelystad inderdaad bekend dat ze een akkoord hadden bereikt met Arriva. Het gaat om een proef van twee jaar, waarbij van vrijdag- op zaterdagnacht een nachttrein wordt ingezet tussen Zwolle en Schiphol, via de gemeenten in Flevoland. Dit is een aanvulling op de trein die nu al op hetzelfde traject en in de avond rijdt tussen Groningen, Amsterdam en Schiphol, aldus een woordvoerder van Arriva.

NS zet vraagtekens bij contract nieuwe stijl

Almere en Lelystad betalen als het ware een voorschot van 100.000 euro voor de trein. Hoe meer reizigers gebruik maken van de dienst, hoe minder het de gemeenten gaat kosten. Het is een overeenkomst nieuwe stijl, maar Almere denkt dat het moet lukken, vertelt wethouder Micha Mos aan de Volkskrant. “Het is juridisch onbekend terrein, maar in Almere zijn we vaak pioniers.”

NS-train in Eindhoven — Moet NS nu echt vrezen dat het de toegang tot het hoofdrailnet verliest, of overspeelt de EC haar hand? © Jeroen Baldwin/SpoorPro

NS ziet dat anders en heeft deze week een klacht ingediend, zo meldt de krant. NS zegt achter het feit te staan dat er een nieuwe nachttrein komt en benadrukt de servie niet te zullen blokkeren, bijvoorbeeld via een kort geding. Wel wil het voor de rechter toetsen of de nieuwe overeenkomst rechtsgeldig is.

NS is de enige partij die binnen de deadline bezwaar heeft ingediend. De gemeente Almere heeft laten weten dat de zaak in behandeling is, maar dat de Arriva-trein vanaf 15 maart gewoon rijdt.

Liberalisering Nederlandse nachttreinen

De particuliere exploitant Arriva is relatief nieuw met het rijden van nachttreinen in Nederland. Twee jaar geleden startte het bedrijf zijn eerste nachtdiensten, toen de EU de liberalisering van de Europese spoorwegmarkt stimuleerde. Arriva introduceerde een route Maastricht-Schiphol in december 2022, gevolgd door een dienst Groningen-Schiphol in januari 2023. Deze treinen reden als open routes, wat betekent dat Arriva de kosten dekte door de kaartverkoop zonder directe subsidies – niet ongewoon voor particuliere exploitanten die hun positie willen uitbreiden in een grotendeels gemonopoliseerde spoorwegmarkt.

In het geval van NS – een particulier maar staatsbedrijf – liggen de zaken echter anders. Sommige nachttreinen zijn officieel opgenomen in het contract tussen de overheid en de nationale operator voor de exploitatie van de belangrijkste treintrajecten in Nederland. In wezen is NS verplicht om deze specifieke diensten te exploiteren omdat ze noodzakelijk worden geacht voor het openbaar vervoer. Maar deze regel is niet automatisch van toepassing op nieuwe contracten, vooral niet als de extra nachtdiensten op verzoek van gemeenten komen. In plaats daarvan moet er onderhandeld worden met het ministerie van vervoer of met de gemeenten.

Gemeenten dekken de kosten

Als lokale gemeenteraden om nachttreinen vragen, kunnen de diensten later commercieel worden, maar in het begin stemmen de gemeenten er vaak mee in om in ieder geval een deel van de kosten van NS te dekken. Daarom zijn de contracten vaak meerdere jaren lang. Een woordvoerder van NS vertelde SpoorPro: “Op deze manier zorgen we ervoor dat het een zorgvuldig proces is. We sluiten meerjarige contracten af omdat we minstens een jaar nodig hebben om te weten hoe een nachttrein het doet. Daarna kan een contract verlengd worden als dat nodig is.”

Toen Arriva onlangs op het toneel van de nachttreinen kwam, omdat NS gedwongen werd een aantal van zijn routes open te stellen voor concurrentie, vroeg het niet om dergelijke steun; het nam zelf alle risico’s van de commerciële onderneming. In de ogen van NS is het nu echter een zorgvuldig gestructureerd en voorheen exclusief proces voor het staatsbedrijf. Het komt erop neer dat wat ooit een private regionale spoorvervoerder was, nu begint te kijken waar het zaken kan doen met NS.

NS contract onder de loep van de EU

Dit alles speelt zich af tegen de achtergrond van een zwaar onder de loep genomen liberaliseringsplan voor de spoorwegen in Nederland. Het land staat momenteel onder ongekende druk van de Europese Commissie, die het besluit van de Nederlandse regering aanvecht om NS rechtstreeks een nieuw nationaal spoorcontract te gunnen – voor ongeveer 95 procent van het Nederlandse netwerk – in plaats van het open te stellen voor concurrentie. De EU uitvoerende macht dreigt de zaak zelfs door te verwijzen naar het Europese Hof van Justitie. Lees het volledige verhaal hieronder.

Dus nu Brussel agressief aandringt op een meer concurrerend, op aanbestedingen gebaseerd spoorwegsysteem en regionale overheden beginnen te experimenteren met nieuwe contractstructuren voor nachttreinen voor kleinere particuliere bedrijven, wordt Nederland echt een belangrijk strijdtoneel voor de toekomst van het Europese spoorwegbeleid.

Een versie van dit artikel verscheen oorspronkelijk in RailTech’s zusterpublicatie SpoorPro.

Lees meer:

Dit artikel is automatisch vertaald vanuit het Engels naar het Nederlands.