Het netwerk splitsen? De dood van HR Rail? Wat de nieuwe Belgische regering betekent voor treinen

In België hebben vijf partijen vrijdag een coalitieakkoord bereikt om een nieuwe regering te vormen onder leiding van de Vlaamse conservatief Bart De Wever. Dat is na meer dan zeven maanden van moeizame onderhandelingen. Wat betekent dit allemaal voor het spoor? De nieuwe regering is snel uit de startblokken geschoten en heeft al een breed plan opgesteld voor de nieuwe Belgische aanpak van de sector. Hier zijn de details van het spoorwegbeleid van de Arizona-coalitie, hoe HR Rail zal worden afgebouwd en waarom de vertrekkende minister van vervoer zo boos is.

België heeft na maanden van impasse eindelijk een nieuwe regering gevormd, waardoor Bart De Wever de weg heeft vrijgemaakt om de eerste nationalistische premier van het land te worden, afkomstig uit de Nederlandstalige Vlaamse regio. De nieuwe regeringscoalitie, de Arizona-coalitie genoemd naar de kleuren van de vlag van de Amerikaanse staat, verenigt vijf partijen die de taalkundige en ideologische scheidslijnen van het land overbruggen.

Nederlandstalig Vlaanderen wordt vertegenwoordigd door de conservatieve N-VA (ECR) van De Wever, de christendemocraten (EVP) en de linkse Vooruit (S&D), terwijl Franstalig Wallonië wordt vertegenwoordigd door Les Engagés (RE) en de centrumrechtse Reformistische Beweging (RE). De coalitie behaalt een krappe meerderheid van 81 zetels in het 150 zetels tellende Belgische parlement, maar sluit met name het extreemrechtse Vlaams Belang (PfE), dat voorstander is van Vlaamse onafhankelijkheid, uit.

En nu aan de slag!

Et maintenant, au boulot!

En jetzt an die Arbeit! pic.twitter.com/qtKCXucSeG

– Bart De Wever (@Bart_DeWever) 3 februari 2025

De weg naar het akkoord was lang en complex. Het land is recordhouder voor de langste regeringsvormingsgesprekken in de geschiedenis (541 dagen in 2010-2011) vanwege de grondwettelijke eis dat de ministerraad gelijk verdeeld moet zijn tussen Franstalige en Nederlandstalige ministers. Begin januari stelde de Belgische koning Filip een deadline vast voor De Wever om een deal te sluiten of vervroegde verkiezingen tegemoet te zien. De onderhandelingen duurden 60 uur en net voor de deadline werd een akkoord bereikt.

De Wever vervangt de liberaal-centrist Alexander De Croo, wiens zevenpartijencoalitie in 2019-2020 493 dagen nodig had om te vormen. Met de nieuwe regering sluit België zich aan bij een groeiend aantal Europese landen dat wordt geleid door hard-rechtse nationalistische partijen, zoals de Italiaanse Giorgia Meloni en de Hongaarse Viktor Orbán. Maar wat betekent dit allemaal voor het spoor in België?

Wat het nieuwe ‘Federale Regeerakkoord’ zegt over het spoor

Gelukkig heeft de nieuwe regering haar “Federaal Regeerakkoord 2025-2029” al vrijgegeven, dat de beleidsprioriteiten, het bestuurskader en de wetgevende agenda van de nieuwe regering schetst. En er staat veel informatie in over hun benadering van transport.

Zonder al te veel specifieke details te geven over wat er in petto is voor de sector, ziet de spoorwegvisie van de nieuwe Belgische regering er in veel opzichten niet veel anders uit dan die van haar voorgangers, op papier tenminste. Ze zegt de stiptheid, transparantie en multimodale integratie te willen verbeteren. Dat zal blijkbaar worden bereikt door de dienstregelingen van de nationale operator NMBS aan te passen, de pendeltreindiensten uit te breiden en nauw samen te werken met regionale vervoerders.

De modernisering van stations zal ook doorgaan, met de nadruk op toegankelijkheidsverbeteringen en het herbestemmen van leegstaande gebouwen voor gemeenschapsgebruik. Tot zover, zo algemeen. Er is echter een specifieke verwijzing naar een “Zwitsers klok-planningssysteem” dat wordt overwogen om de efficiëntie te verbeteren. Ondertussen wordt er geïnvesteerd in het goederenvervoer, met als doel om het goederenvervoer per spoor te verdubbelen tegen 2030 (hetzelfde doel als de vorige coalitie), de verbindingen met havens en logistieke knooppunten te versterken en een modale verschuiving van de weg naar het spoor aan te moedigen. De regering zegt ook van plan te zijn om dieseltreinen uit te faseren ten gunste van batterij-aangedreven alternatieven waar haalbaar, een uitbreiding van het plan van de vorige regering.

Autonoom spoor en veiligere treinen

Een hoogtepunt is dat de coalitie een expliciete schriftelijke toezegging heeft gedaan om autonoom spoor te onderzoeken. “De regering onderzoekt de haalbaarheid van het inzetten van autonome treinen, wat een voordeel kan betekenen voor het Belgische spoorwegnet. Hiervoor baseert ze zich op de reeds aangevraagde studie,” zo staat in het document. Maar om dit in de juiste context te plaatsen: de vorige Belgische regering had al bedrijven zoals Capgemini Belgium aangesteld om haalbaarheidsstudies uit te voeren voor de volgende generatie van bestuurderloos spoor in België.

Het akkoord bevat ook een doelstelling om gecombineerde mobiliteitstickets aan te moedigen, waardoor passagiers één abonnement kunnen gebruiken voor treinen, bussen en trams. Er zijn ook investeringen gepland in fiets- en autoparkeervoorzieningen in treinstations om een betere connectiviteit tussen de eerste en de laatste kilometer te ondersteunen. Het uitbannen van dode zones langs treinroutes wordt ook genoemd, naast een reeks beloften over ordehandhaving op het spoor, waaronder het uitrusten van treinconducteurs met bodycams, meer politiepatrouilles en het aanpakken van tariefontduiking en agressief gedrag in het openbaar vervoer.

Grote veranderingen

Als je tussen de regels doorleest, lijkt het er toch op dat er een aantal verschuivingen zullen plaatsvinden. “Om de Belgische spoorwegmaatschappijen voor te bereiden op een toekomst waarin flexibiliteit en aanpassingsvermogen cruciaal zijn, is het noodzakelijk om het personeelsbeleid te moderniseren. De regering zal hiertoe de nodige stappen ondernemen”, aldus het document – wat potentieel onheilspellend klinkt voor de nationale operator en beheerder.

HR Rail, de gemeenschappelijke dochteronderneming van de NMBS en Infrabel die instaat voor het personeelsbeheer, wordt grondig aangepakt. Volgens de overeenkomst is de rol van HR Rail in wezen overbodig geworden omdat “Infrabel en de NMBS zich afzonderlijk hebben ontwikkeld, waardoor de behoeften van beide bedrijven niet langer overeenstemmen”, terwijl door de kennelijke inefficiëntie sommige taken momenteel “drievoudig worden uitgevoerd”.

Als gevolg daarvan heeft de regering een onmiddellijke aanwervingsstop bij HR Rail aangekondigd en een rationalisering van de taken geëist. Dat betekent dat de bevoegdheden voor selectie, aanwerving en personeelsbeheer rechtstreeks zullen worden overgedragen aan NMBS en Infrabel – wat een wettelijke wijziging van het maatschappelijk doel van HR Rail vereist.

Financiering en transparantie

Ondertussen wordt er ook gewerkt aan de commerciële haalbaarheid van Infrabel: “We maken het voor Infrabel mogelijk om naast zijn gereguleerde activiteiten ook nauw verbonden commerciële activiteiten te ontwikkelen. Hierbij denken we aan energieproductie voor het opladen van elektrische bussen, het leveren van elektriciteit aan omliggende gebouwen, enzovoort.”

Wat de financiering betreft, zal de nieuwe coalitie “de financiële en bestuurlijke transparantie versterken” van de NMBS en Infrabel, waarbij “de uitvoering, realisatie en financiering van de openbaredienstopdrachten” “openbaar zullen worden meegedeeld”. Het voegt eraan toe dat “om het belang van investeringen te benadrukken, een financiële rapportering wordt gelanceerd die kosten en opbrengsten toewijst per spoorlijn met een duidelijk onderscheid tussen goederen- en passagiersvervoer.”

Alle noodzakelijke maatregelen

Misschien wel de meest serieuze verandering onder de nieuwe regering is hoe ze de NMBS zien in het licht van de EU-druk naar liberalisering van het spoor. “De volgende federale regering moet beslissen over de mogelijke verlenging van de rechtstreekse gunning aan de NMBS,” staat in het document. “Deze regering zal alle nodige maatregelen nemen om zowel de beëindiging als de voortzetting van de onderhandse gunning voor te bereiden.”

Dit verwijst naar het exclusieve openbaredienstcontract dat aan de NMBS is toegekend voor de exploitatie van de binnenlandse spoorwegdiensten in België en dat de NMBS in staat stelt om passagiersdiensten aan te bieden zonder noemenswaardige concurrentie van privéoperatoren, met name in het passagiersvervoer per spoor. De “moet beslissen” impliceert dat de nieuwe regering nauwgezet zal overwegen of en in welke mate de Belgische spoorwegmarkt zal worden opengesteld voor concurrentie onder een strikte richtlijn van de Commissie.

Dit heeft de woede gewekt van aftredend minister van Transport Georges Gilkinet. Sinds vrijdag heeft hij felle kritiek geuit op het mobiliteitsgedeelte van het akkoord van de nieuwe Belgische regering en noemde het “de terugkeer van nutteloze werken en de hervatting van de ontmanteling van de spoorwegdienst”. Hij wees ook op de “bijzonder verontrustende opties van de regering die in tegenspraak zijn met de uitgesproken intenties”.

Een poëtische visie?

Een van zijn grootste zorgen is het schijnbare enthousiasme voor de spoorverbinding naar de luchthaven van Charleroi (BSCA), die hij omschrijft als het “meest spectaculaire” maar overbodige project. “Men kan zich afvragen uit het brein van een dichter of ingenieur. Heeft het station van Bergen niet als les gediend?” Hij zegt dat het project geen prioriteit zou moeten zijn en onevenredig duur zou zijn, waardoor er mogelijk middelen aan dringender werk zouden worden onttrokken – bijvoorbeeld de voltooiing van het GEN (Gewestelijk ExpresNet) en de modernisering van Lijn 162 tussen Namen en Luxemburg.

Hij bekritiseerde ook de afschaffing van HR Rail, evenals mogelijke bezuinigingen die zouden kunnen leiden tot de sluiting van treinhaltes; het aanpakken van het begrotingstekort van België is een primaire zorg voor de nieuwe regering, wat waarschijnlijk bezuinigingen op openbare diensten zal betekenen. Hij waarschuwt: “Als de NMBS en Infrabel opnieuw budgettaire aanpassingsvariabelen van de Belgische staat worden, zoals is aangekondigd, zal het nutteloos zijn om te beweren dat we een modale verschuiving naar de trein willen.”

De opvolger van @TinneVdS als minister van Klimaat wordt Jean-Luc Crucke (Les Engagés) die er ook Mobiliteit bijkrijgt als bevoegdheid.
De 62-jarige ex-MR-politicus wordt als dusdanig bevoegd voor de @NMBS @SNCB en de luchtvaart met o.a. @skeyesBE_NL en @BrusselsAirport pic.twitter.com/gAv8oU7hFQ

– Luk De Wilde (@lukdewilde) 2 februari 2025

Maar we zullen moeten afwachten hoe het spoorbeleid van de nieuwe Belgische regering er concreet uitziet. De nieuwe minister-president heeft zich in het verleden erg uitgesproken over belangrijke veranderingen in het vervoer in België. Vorig jaar sprak hij bijvoorbeeld over de voordelen van het mogelijk verdelen van het Belgische netwerk tussen regio’s. Dat zou betekenen dat Vlaanderen verantwoordelijk zou zijn voor de spoorwegen. Dat zou betekenen dat Vlaanderen verantwoordelijk zou zijn voor de organisatie van zijn eigen netwerk, terwijl tegelijkertijd de markt een grotere rol zou kunnen spelen in het Belgische spoorwegnetwerk. Dit alles ondanks eerdere waarschuwingen dat een dergelijk project chaos zou creëren voor de nationale mobiliteit en in wezen “onzinnig” zou zijn.

En tot nu toe is er nog niets gezegd over de specifieke wijzigingen in de doelstellingen en plannen van “RailVision2040”, het ambitieuze en zeer gedetailleerde spoorweginitiatief dat onder ex-minister Gilkinet werd ontwikkeld om het Belgische spoorwegsysteem in de komende tien jaar te moderniseren. De nieuwe mobiliteitschef in België, Jean-Luc Crucke, die al eerder regionaal minister was voor de Franstalige liberalen, zal moeten wennen aan zijn nieuwe baan. Na zeven maanden regeringsvorming is het wachten op een duidelijk spoorprogramma.

Geïnteresseerd in het Belgische spoor? Met tal van panels en workshops over de hot topics van onze sector, kom naar RailTech Belgium 2025 om bruikbare inzichten te verwerven, in contact te komen met marktleiders en de toekomst van het spoor in België en daarbuiten vorm te geven. Bekijk ons conferentieprogramma en verzeker je vandaag nog van een plaats – inschrijvingen zijn nu open!

Lees meer:

• Meer dan 50 treinen reden vorig jaar door rood in België. Maakt de 79% ETCS-dekking een verschil?
• ERTMS: Wat een nieuwe aanbesteding onthult over de ‘herijkte’ uitrol van NL
• EQOS Energie wordt Stadsbader Rail als Belgisch infrabedrijf breidt spoorportfolio uit
• NMBS dient teruggeschroefd treinplan opnieuw in ondanks bezwaren
• België: NMBS stopt met verkoop van sommige intl. tickets aan loket in meerdere stations