NL: weinig steun voor overname ProRail door overheid – ‘Maak het niet moeilijker dan het is’

In Nederland wordt al negen jaar gediscussieerd over de bestuursstructuur van ProRail. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wil de spoorbeheerder – nu nog een privaat bedrijf in handen van de Nederlandse staat – omvormen tot een zelfstandig bestuursorgaan, om meer invloed te kunnen uitoefenen. Managers uit de sector hebben zich in een gesprek met de Tweede Kamer massaal uitgesproken tegen het plan. ‘Welk probleem lost dit eigenlijk op?’

“ProRail is een organisatie die jaarlijks 2,8 miljard uitgeeft aan een publieke taak”, zegt een topambtenaar van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat tegen de Tweede Kamer. “En bij een publieke taak hoort ook publieke borging.” Ze was vorig jaar in de Tweede Kamer om een nieuw wetsvoorstel toe te lichten waarmee spoorbeheerder ProRail wordt omgevormd tot een zogeheten ‘privaatrechtelijk zelfstandig bestuursorgaan (ZBO)’ in tegenstelling tot een BV.

Het ministerie denkt ProRail op deze manier beter te kunnen aansturen. De spoorbeheerder zou bestuurlijk dichter bij de ambtenarij staan. Hierdoor zou het ministerie inspraak hebben in de tarieven, de salarissen van de directeuren en de manier waarop het geld wordt besteed. Bovendien zou ProRail meer informatie moeten delen en dus transparanter worden.

Een goed plan, volgens het ministerie. Maar experts en vertegenwoordigers uit de spoorsector denken daar heel anders over. “Wij zijn een publieke dienstverlenende organisatie en daar is geen discussie over”, zei John Voppen, directeur van ProRail, onlangs tegen de Tweede Kamer. “Ik ben ervan overtuigd dat een transformatie van ProRail niet zal leiden tot beter management, of betere verantwoording, of tot betere informatievoorziening.”

Sterker nog, het wetsvoorstel zou het veel moeilijker maken voor ProRail om zich te richten op de toch al enorme uitdagingen waar het voor staat. Een transformatie naar een ZBO vergt een aanzienlijke investering van tijd, geld en energie. En dat betekent dat de spoorbeheerder dat niet zou kunnen investeren in bijvoorbeeld de vernieuwingsopgave op het Nederlandse spoor of de implementatie van ERTMS. “Zo’n traject leidt af”, waarschuwde Voppen de Kamer.

“Dit is gewoon niet waar de sector om gevraagd heeft, of op zit te wachten”, zegt Hatte van der Woude van OV-NL, de koepelorganisatie die alle Nederlandse openbaar vervoerders vertegenwoordigt. Volgens haar is het wetsvoorstel een oplossing voor een “niet bestaand probleem”, met het risico dat het zowel de werkdruk voor ProRail verhoogt als de onderlinge relaties met aannemers en vervoerders schaadt. “Het lijkt meer op een principiële bestuurlijke discussie dan op het dienen van het algemeen belang.”

Van der Woude ziet liever dat de politiek zich richt op zaken waar het openbaar vervoer wel behoefte aan heeft, zoals oplossingen voor arbeidstekorten en baanonzekerheid voor werknemers. Een soortgelijke oproep komt van Freek Bos, directeur van reizigersvereniging Rover. Hij wil gewoon dat de trein op tijd rijdt. “Ik denk dat dit wetsvoorstel niet zal helpen, eerder het tegenovergestelde”, zegt hij. “Laten we het niet moeilijker maken dan het is.”

Rond de ProRail discussie nu al af!

Het voorstel dat nu ter discussie staat is een compromis. In 2016 deed het toenmalige kabinet al een poging om van ProRail een ‘constitutionele ZBO’ te maken. Daarmee zou ProRail een soort overheidsinstelling worden, en de medewerkers ambtenaren. Maar daar was geen draagvlak voor. De ‘privaatrechtelijke ZBO’ die het ministerie nu nastreeft is vergelijkbaar, maar het grootste verschil is dat de spoorbeheerder een bedrijf blijft.

Voor de werknemers heeft de discussie lang genoeg geduurd. “We zouden graag zien dat er een einde komt aan deze discussie”, verzucht Chantal Jenster, voorzitter van de ondernemingsraad van ProRail. “Het nut en de noodzaak zijn na negen jaar nog steeds onduidelijk.” Volgens Jenster zorgt het voorstel voor verwarring onder werknemers, terwijl de huidige vorm met een concessie voldoende houvast biedt. De ondernemingsraad hoopt wel dat het zo snel mogelijk vernieuwd wordt, want de huidige afspraken dateren uit 2015.

Goederenvervoer

Ook vertegenwoordigers van het goederenvervoer zien weinig logica in de plannen van het ministerie. Volgens Hans-Willem Vroon van RailGood, een Nederlandse brancheorganisatie voor goederenvervoerders, heeft de sector vooral last van hoge gebruikstarieven en verwaarloosde infrastructuur. Hij wil daarom duidelijke afspraken en meer toezicht, maar vraagt zich af of het wetsvoorstel daarin gaat voorzien. “Dat verandert niet omdat je ineens een andere naam hebt”, vult Nanouke van ’t Riet, van DB Cargo, aan. “Ik begrijp niet waarom we hier al negen jaar over praten.”

De genadeslag komt van twee experts op het gebied van openbaar bestuur. Zij zien wel wat voordelen, zoals bepaalde regelgeving die duidelijker wordt en het formeel vastleggen van de adviesplicht van ProRail aan het ministerie. Maar dat lijkt hen niet genoeg om een grote reorganisatie in gang te zetten. Bovendien zijn er volgens Dr. Sjors Overman, een gerespecteerde bestuurskundige, al genoeg manieren waarop het ministerie invloed kan uitoefenen. “Alles wat je in deze organisatievorm zou willen doen, zou je ook in de huidige vorm kunnen doen.”

‘Leg het ei’

Directeur John Voppen van ProRail benadrukte dat hij weliswaar geen voorstander is van het plan, maar dat het uiteindelijk aan de politiek is om de knoop door te hakken. Verschillende vertegenwoordigers hopen dat dit versneld wordt, zodat er na al die jaren eindelijk een einde komt aan de discussie. Dan weet de hele spoorwegsector tenminste waar hij aan toe is. “Ik vind dat de politiek na negen jaar haar ei moet leggen en gewoon een keuze moet maken,” zegt Vroon.

Na zoveel negatieve reacties is het bijna ondenkbaar dat de Tweede Kamer het kabinetsplan nog zal steunen. Als de plannen toch doorgaan, betekent dat ingrijpende veranderingen voor ProRail. Maar de OR verwacht niet dat het personeel massaal zal weglopen. “We horen veel trots bij de medewerkers”, zegt Jenster, “en we voelen ons verantwoordelijk voor de maatschappelijke taak die we vervullen.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in RailTech’s zusterpublicatie SpoorPro.

Lees meer:

• NL: nieuwe NS-tarieven onthuld als prijsstijging gedempt door staat
• In België reden vorig jaar meer dan 50 treinen door rood. Maakt de 79% ETCS dekking een verschil?
• Wacht! Het verwijderen van overwegen verlaagt het aantal spoorwegongevallen drastisch. Waarom gebeurt het dan niet sneller?
• Eurostar rijdt vanaf februari rechtstreeks tussen A’dam en Londen
• ERTMS: Wat een nieuwe aanbesteding onthult over de ‘herijkte’ uitrol van NL
• Europese slaaptrein: Nachttrein A’dam-Barca mogelijk uitgesteld tot 2027 – CEO