Sluit de Britse regering de open deur?

De Britse spoorwegen maken zich op voor een nationalisatieprogramma. Door dit initiatief komt het grootste deel van de industrie voor het eerst sinds de privatisering van begin jaren negentig onder direct openbaar bestuur. Er is echter enige onzekerheid over een product van het privatiseringstijdperk. Het open toegangsmodel zou in gevaar kunnen komen, als een regeringsverklaring in die zin wordt geïnterpreteerd.

Een koerswijziging in Westminster kan het open toegang principe hebben doen ontsporen. De Britse minister van transport heeft laten weten dat het hele concept mogelijk onder de loep wordt genomen. Een brief aan de voorzitter van de toezichthouder, het Office of Rail and Road, heeft duidelijk gemaakt dat de regering van plan is om de manier waarop de spoorwegen worden bestuurd te veranderen – met name de open toegang operaties.

Nieuwe zaken voor de spoorwegen

Een korte samenvatting van de geschiedenis. In de jaren 1990 maakte de rechtse conservatieve regering haar verkiezingsbelofte waar. Ze verkochten de spoorwegen. Gedurende het grootste deel van het decennium ontmantelde een privatiseringsprogramma British Railways, de genationaliseerde entiteit die sinds 1948 had bestaan. Het passagiersnetwerk werd verdeeld in franchises aan particuliere exploitanten, die ofwel gesubsidieerd werden om onrendabele diensten te dekken, ofwel een premie uit de winst terugkregen.

Naast deze concessies konden ondernemende exploitanten die een gat in de markt zagen een aanvraag indienen om onafhankelijke diensten te exploiteren onder een ‘open toegang’-systeem. Deze zelfstandige dienstverleners blijven uitgesloten van elke vorm van subsidie, maar mogen wel alle gemaakte winsten houden. Er bestaan echter strenge regels voor het ‘onttrekken van inkomsten’, waardoor potentiële exploitanten van open toegang moeten bewijzen dat ze nieuwe activiteiten naar de spoorwegen brengen.

Exploitanten nog steeds gretig

Groot-Brittannië heeft nu een linkse Labourregering gekozen, die heeft beloofd de privatisering ongedaan te maken en de spoorwegen weer publiek eigendom te maken. Ze hebben die belofte met volle kracht waargemaakt en zijn van plan om de activiteiten op te schonen zodra hun bestaande contracten aflopen. Dan blijft nog de vraag wat er gaat gebeuren met het open toegangsmodel. Op zijn minst is er verandering op komst.

Open Access is misschien nog niet uitgegroeid tot een wijdverspreide toevoeging aan het spoorweggebeuren in Groot-Brittannië. Toch zijn er een handvol exploitanten die diensten leveren die buiten de verschillende franchiseovereenkomsten vallen. Deze bieden meestal directe diensten aan (meestal naar Londen) waar een dergelijke route niet onder een franchise valt. Grand Central verzorgt bijvoorbeeld rechtstreekse diensten tussen Londen en Bradford en Londen en Hull. Lumo, een andere succesvolle Open Access operator, biedt een low-cost stijl dienst op de East Coast Main Line. Sommige andere exploitanten staan te popelen om mee te doen, maar het is onduidelijk waar het concept staat in het nieuwe genationaliseerde regime.

Belastingbetalers betalen de rekening

Heidi Alexander, de recent benoemde Staatssecretaris van Transport, heeft geen tijd verloren met het verduidelijken van haar standpunten. Ze erkent de voordelen die Open Access operatoren kunnen bieden, maar volgens haar alleen in de juiste omstandigheden. “Zowel bestaande als nieuwe Open Access operatoren kunnen nieuwe markten openen, innovatie stimuleren en passagiers keuze bieden,” zei ze. “Er moet echter een evenwicht worden gevonden om ervoor te zorgen dat de voordelen die Open Access exploitanten bieden opwegen tegen de gevolgen die ze hebben voor de belastingbetaler en het vermogen om het netwerk efficiënt te exploiteren.”

Heidi Alexander heeft Declan Collier, de voorzitter van het Office of Rail and Road, verteld dat de regering zich bewust moet zijn van de gevolgen van Open Access, zoals het niveau van de inkomsten die ze kunnen onttrekken aan gecontracteerde diensten en de bijbehorende implicaties voor passagiers en belastingbetalers. “In tegenstelling tot door de overheid gecontracteerde exploitanten dekken Open Access exploitanten niet volledig de kosten van de heffingen voor de toegang tot het vaste spoor voor het langetermijnonderhoud van het netwerk en de centrale ondersteuningskosten. De belastingbetalers moeten de tekorten aanvullen,” zei Alexander.

Een politiek stempel drukken

In haar brief aan Declan Collier liet Heidi Alexander sterk doorschemeren dat er verandering op komst was. “Ik wil zorgen voor een goed evenwicht tussen deze elementen,” schreef ze. “Mijn prioriteit is om het netwerk te laten overstappen op een financieel duurzaam model dat de voordelen en waarde voor passagiers en belastingbetalers maximaliseert en tegelijkertijd betere prestaties levert naarmate we overgaan op publiek eigendom.”

Heidi Alexander zet mogelijk een politiek signaal uit voor de lange termijn, door op te merken dat haar voorganger na een paar maanden vertrok, onder een wolk die niets met de spoorwegen te maken had. “Ik wil graag duidelijk maken dat ik verwacht dat u de prioriteiten die ik in deze brief uiteenzet in overweging neemt, met inachtneming van uw wettelijke verplichtingen,” schreef ze. “Ik wil dat de gevolgen voor de belastingbetaler en voor de algehele prestaties voor passagiers – zoals mogelijke congestie op het netwerk – voorrang krijgen bij het overwegen van open-toegangsaanvragen.” Als het aankomt op politieke brieven over de spoorwegen, is er niet veel inzicht nodig om tussen de regels door te lezen.