Metro in Tokio gaat helpen bij de exploitatie van de Elizabeth Line in Londen, maar heeft geopolitiek China’s Crossrail het contract gekost?

Transport for London (TfL) heeft een nieuwe exploitant aangekondigd voor de Elizabeth-lijn in Londen en heeft besloten het contract met Crossrail, dat in handen is van de overheid van Hong Kong, na tien jaar te beëindigen. De dienst zal nu worden geëxploiteerd door een joint venture waar Tokyo Rail deel van uitmaakt, de eerste keer dat het Japanse bedrijf een lijn buiten zijn eigen netwerk exploiteert. Maar had geopolitiek er iets mee te maken dat het Chinese bedrijf verloor?

MTR Corporation Ltd, beter bekend als Crossrail, heeft het contract voor de exploitatie van de onlangs gelanceerde Elizabeth-lijn in Londen verloren nadat het de dienst tien jaar geleden al had gerund.

In plaats daarvan heeft TfL besloten om de enorme aanbesteding te gunnen aan de joint venture GTS Rail Operations Limited. De nieuwe exploitanten bestaan uit de Britse transportmultinational Go-Ahead Group, de Japanse Sumitomo Corporation, die zich richt op financiering, infrastructuur en technologie, en Tokyo Metro. Voor de laatste is het de eerste keer dat het bedrijf buiten Japan werkt.

Meer dagelijkse passagiers dan Rotterdam

Het nieuws is een grote klap voor MTR en een zegen voor GTS. De Elizabethlijn, de belangrijkste toevoeging aan het Londense transportnetwerk in decennia, is snel uitgegroeid tot een van de populairste spoorlijnen in het land, met meer dan 700.000 passagiers per dag. Dat zijn meer passagiers dan de hele bevolking van Rotterdam.

Het contract is goed voor één op de zes treinreizen in het Verenigd Koninkrijk en zal dus waarschijnlijk enorm zijn. En hoewel het exacte prijskaartje nog niet bekend is gemaakt, betekenen de voorwaarden van de overeenkomst, die zeven jaar beslaat met een optie tot verlenging van twee jaar, dat de aanbesteding waarschijnlijk boven de achtjarige overeenkomst van MTR zal liggen. Die was geprijsd op 1,4 miljard pond (1,684 miljard euro).

GTS neemt het in mei 2025 over van de huidige exploitanten en MTR blijft de lijn tot volgend jaar exploiteren. TfL feliciteerde de voormalige exploitanten met hun prestaties toen ze de leiding hadden over de lijn en complimenteerde het bedrijf met het behalen van “consistent hoge” klanttevredenheidsscores. Het lijkt er echter op dat dit niet genoeg was om het bedrijf te redden.

De geopolitiek van de Elizabeth Line

MTR, dat het openbaar vervoer in Hong Kong, Beijing, Shenzhen en Hangzhou verzorgt, is voor driekwart eigendom van de regering van Hong Kong. Onder de regel “Eén land, twee systemen” betekent dit in wezen dat het wordt gecontroleerd door de Chinese staat. Boris Johnson, de toenmalige burgemeester van Londen, gunde MTR het contract in 2014 toen de relatie tussen Groot-Brittannië en China op een hoogtepunt was.

Sterker nog, de conservatieve Britse regering was er op dat moment op gebrand om zakelijke kansen van de Aziatische grootmacht te verzilveren. Toenmalig premier David Cameron zei dat er geen “investeringsbelemmeringen” zouden zijn voor Chinese bedrijven die zaken deden in Groot-Brittannië, terwijl zijn kanselier George Osborne zwoer dat hij van het Verenigd Koninkrijk China’s “beste partner in het Westen” zou maken.

Tien jaar later zijn de banden tussen Londen en Beijing echter steeds meer verbrokkeld. Als teken van de breuk kondigde de Britse regering in 2020 aan dat de Chinese telecomgigant Huawei zou worden uitgesloten van het 5G-netwerk van het land, een beslissing die sterk werd beïnvloed door de VS, die momenteel een harde handelsoorlog voert met hun Aziatische concurrent.

Banden herstellen?

Sindsdien is de situatie verder verslechterd: het Verenigd Koninkrijk houdt Chinese investeringen steeds kritischer in de gaten, vooral in gevoelige sectoren als energie, technologie, defensie en transport. Interessant is dat de huidige burgemeester van Londen, Sadiq Khan, die deel uitmaakt van de regerende centrumlinkse Labourpartij, het laatste woord had over wie het contract voor de Elizabeth-lijn zou krijgen, en de beslissing komt op een interessant moment voor de nieuwe Britse regering.

Ik heb mensen gezien die enthousiaster op de bus stonden te wachten dan Xi Jinping tijdens zijn ontmoeting met Keir Starmer. pic.twitter.com/P7DfohpxmC

– Aaron Bastani (@AaronBastani) 18 november 2024

Premier Keir Starmer probeert de relatie van het Verenigd Koninkrijk met China te herstellen en tegelijkertijd de belangrijkste bondgenoot van Groot-Brittannië, de VS, tevreden te houden. Dit alles terwijl Donald Trump, een felle criticus van Beijing en een voormalige tegenstander van de Britse Labourpartij, zich opmaakt om opnieuw het presidentschap van de VS op zich te nemen. In hoeverre deze geopolitieke achtergrond een rol heeft gespeeld bij het laten vallen van MTR door TfL is moeilijk te zeggen, maar het is onwaarschijnlijk dat dit de relaties met China heeft verbeterd.

Het bedrijf uit Hong Kong stuurde deze week een e-mail waarin het zei “natuurlijk teleurgesteld” te zijn dat het het contract niet had gekregen, maar voegde eraan toe dat het “trots bleef op alles wat we de afgelopen tien jaar hebben bereikt”.

Het beste van Tokio naar de Elizabeth Line brengen

De beslissing om met het Japanse GTS in zee te gaan, was misschien wel geheel transportgerelateerd. Tussen april en juni van dit jaar reed 83 procent van de treinen van de Elizabeth Line op tijd, wat veel te wensen overlaat. Dat kan gedeeltelijk worden toegeschreven aan infrastructuurproblemen die worden beheerd door Network Rail, maar daar staat tegenover dat de metro van Tokio kan bogen op een stiptheidspercentage van 99 procent.

Er is ook de kwestie van het onbekende prijskaartje. GTS had gewoon een beter bod kunnen doen dan MTR en de anderen die meedongen naar het bod, waaronder Arriva UK Trains en een joint venture tussen First Group PLC en Keolis SA.

TfL zei “verheugd” te zijn met haar beslissing en verklaarde dat het nieuwe contract met GTS “het beste van Tokio en Londen naar de Elizabeth-lijn zou brengen”, waardoor het “kan voortbouwen op het succes van de Elizabeth-lijn en ervoor kan zorgen dat het een showcase blijft voor investeringen in het openbaar vervoer in Londen, in het hele land en over de hele wereld”.

Waarom niet openbaar?

De stijl van investeren is echter niet iedereen goed bevallen. Het nieuwe contract werd toegekend ondanks oproepen van Britse spoorwegvakbonden om het gebruik van de privésector af te schaffen. Vorige maand was RMT, de grootste Britse transportbond, fel tegen de beslissing van TfL om MTR toe te staan 38 miljoen pond (€45,5 miljoen) uit te betalen aan het Chinese moederbedrijf.

De vakbond heeft ook kritiek geuit op de beslissing om het contract aan een particuliere exploitant te geven, terwijl het Verenigd Koninkrijk aanstuurt op nationalisatie van de spoorwegen. In oktober schreef de RMT een brief aan de burgemeester van Londen waarin hij hem vroeg “zich in te zetten voor publiek eigendom” wanneer de contracten voor de Elizabethlijn afliepen, een oproep die genegeerd lijkt te zijn.

Mick Lynch, secretaris-generaal van de RMT, zei: “Het is zeer verontrustend dat, terwijl andere delen van ons spoorwegnet weer in publieke handen worden gebracht, de Elizabethlijn wordt overgelaten om winsten door te sluizen naar particuliere exploitanten. Deze aanpak geeft aandeelhouders voorrang boven de passagiers en werknemers van Londen en het is een gemiste kans om elke cent te herinvesteren in het verbeteren van de dienstverlening en het betaalbaar houden van de tarieven.”

Lees meer:

• Londense forensentrein gaat digitaal met ETCS upgrade
• Londense forenzen zijn de eersten die profiteren van hi-tech signalering in East Coast Digital Project
• Wat we tot nu toe weten: UK’s eerste ERTMS route heropent na fatale botsing
• Historisch Londens station herontwikkeld
• Zuid-Londen’s nieuwe hi-spec hi-tech signalering