Veiligheidsexpert: ‘Voorkom aansprakelijkheid ProRail voor nachtwerk’

In Nederland moet de spoorwegbouwsector duidelijke doelen stellen om gezondheidsproblemen als gevolg van nachtwerk te voorkomen. Zo niet, dan kan de vraag rijzen of opdrachtgevers als ProRail strafrechtelijk aansprakelijk zijn voor de gevolgen, waarschuwt veiligheidsexpert Tiemen van der Worp. “Een letselschadeadvocaat zou hiervan smullen.”

Diabetes, hart- en vaatziekten, slaapstoornissen, hoofdpijn, hartkloppingen, maag- en darmproblemen… Het is een lijst van gezondheidsproblemen die geen vrolijk beeld schetsen. Dit zijn slechts enkele van de gezondheidsproblemen waarvan nu bekend is dat ze kunnen ontstaan als gevolg van werken tijdens de nachtelijke uren, vooral als dat nachtwerk onregelmatig en langdurig is. Om nog maar te zwijgen van het verhoogde risico op ongevallen.

Ook in de spoorwegsector is nachtwerk eerder regel dan uitzondering. De discussie over de nadelige effecten van deze manier van werken komt langzaam op gang en de sector lijkt bereid om stappen te zetten in de richting van verbetering. “Het onderwerp staat op verschillende agenda’s”, zei Jan Kees Hofker, directeur van railAlert, vorige maand in een podcast van SpoorPro.

Klanten hebben echter ook te maken met een overvol spoorwegnet. Daardoor lijkt ’s nachts werken vaak de enige manier om taken uit te voeren zonder de planning te veel te verstoren. Toch vindt veiligheidsexpert Tiemen van der Worp dat opdrachtgevers eigenlijk geen keus hebben.

“De sector moet zo snel mogelijk af van nachtwerk”, waarschuwt Van der Worp. “In de eerste plaats natuurlijk om de gezondheid van de spoorbouwers te beschermen, maar ook om grote juridische gevolgen te voorkomen.” Hij vreest dat het slechts een kwestie van tijd is voordat het gesprek over nachtwerk voor de strafrechter plaatsvindt.

Zorgplicht voor klanten

Van der Worp vindt het in de eerste plaats positief dat de sector het gesprek over nachtwerk aangaat. Hij juicht het toe dat ProRail en RailAlert onlangs een symposium organiseerden over dit onderwerp.

“Met name het uitgesproken voornemen van de CEO van ProRail om te komen tot een significante verschuiving van nacht- naar dagwerk en meer reguliere kaders voor nachtwerk, lijkt een substantiële invulling van de zorgplicht van een partij als ProRail”, aldus Van der Worp.

Met de term ‘zorgplicht’ verwijst hij naar het Burgerlijk Wetboek (artikel 7:658), waarin staat dat niet alleen werkgevers maar ook opdrachtgevers preventieve maatregelen moeten nemen op het gebied van veiligheid en gezondheid. Een soortgelijke verplichting staat in de Arbowet (artikel 3). De veiligheidsexpert wijst erop dat volgens deze wet maatregelen moeten worden genomen op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten, “en het wetenschappelijk bewijs voor de negatieve gezondheidseffecten van nachtwerk is overweldigend.”

Onderzoek bij Strukton

Er is inderdaad sterk bewijs voor gezondheidsrisico’s door nachtwerk, meldt de Gezondheidsraad. Dat geldt in het algemeen, maar er zijn ook voorzichtige aanwijzingen binnen de sector. Zo is er vorig jaar onderzoek gedaan naar psychosociale arbeidsbelasting onder medewerkers van Strukton Rail Nederland.

De resultaten van het onderzoek worden binnenkort gepubliceerd, maar enkele cijfers zijn al met ons gedeeld. Wat blijkt? Van de medewerkers die ’s nachts of in het weekend werken, geeft een op de vier aan medicijnen te gebruiken voor klachten die gerelateerd kunnen zijn aan (onregelmatig) nachtwerk. Meer dan de helft geeft aan niet goed te slapen en te herstellen na een nachtdienst.

De overstap naar het strafrecht

Alles wijst erop dat er iets moet gebeuren, vindt Van der Worp. Het onderwerp nachtarbeid zou moeten worden uitgewerkt in de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) van opdrachtgevers zoals ProRail, en vervolgens vertaald in een concreet plan van aanpak, stelt hij voor. “In veiligheids- en gezondheidsplannen moeten ook kaders worden gesteld om dit gezondheidsrisico te beheersen.”

Als opdrachtgevers dergelijke stappen niet nemen, dan kan dat volgens de Arbowet als een strafbaar feit worden aangemerkt, vindt de veiligheidskundige. In dat geval kan er geen bestuurlijke boete worden opgelegd en is alleen een gang naar de rechter mogelijk. Met andere woorden: “Je kunt je er niet zomaar uit kopen.”

Bovendien geldt voor zowel werkgevers als cliënten een omgekeerde bewijslast. “Als iemand een redelijk vermoeden heeft van werkgerelateerde gezondheidsproblemen, en dit vermoeden wordt ook geuit door medisch specialisten, dan moet de werkgever of opdrachtgever bewijzen dat het niet aan hen te wijten is dat de gezondheidsschade is ontstaan.”

‘ProRail aansprakelijk?’

Het is duidelijk: volgens Van der Worp is het van het grootste belang dat opdrachtgevers de hoeveelheid nachtarbeid snel terugdringen. Hij vindt het dan ook een gemiste kans dat juist ProRail, “ondanks de publiekelijk uitgesproken ambitie en inzet van haar CEO”, bij de recente aanbesteding van nieuwe meerjarige onderhoudscontracten heeft aangegeven niet te willen omschakelen van nacht- naar dagwerk.

“Als deze weigering aanhoudt, leidt dat tot een interessante vraag”, vervolgt de expert. “Verschuift de nadruk dan van aansprakelijkheid naar een strafrechtelijk kader?” Er moet sprake zijn van grove nalatigheid voordat een werkgever of opdrachtgever vervolgd kan worden. “Maar de stellige houding van ProRail zou zo’n poging zeker mogelijk maken. Ik denk dat een letselschadeadvocaat hiervan zou smullen.”

Met de hele sector aan tafel

Van der Worp twijfelt er niet aan dat de rechterlijke macht zich uiteindelijk zal uitspreken over nachtwerk, waardoor nieuwe jurisprudentie ontstaat en daarmee een sterkere basis voor strafzaken. Maar volgens hem is het nog niet te laat om dit te voorkomen. Hij stelt voor om als sector, liefst vóór de volgende aanbestedingsronde, een duidelijk doel te stellen. Met bijbehorende korte termijn doelstellingen.

“Daarnaast moeten we stakeholders zoals politici, vervoerders en passagiersvertegenwoordiging bij de discussie betrekken”, voegt hij toe. “Want een breder begrip en draagvlak zijn noodzakelijk, evenals een gezamenlijke actie van alle partijen die onderhoud uitvoeren.”

Het minimaliseren van nachtwerk lijkt Van der Worp een mooie en interessante uitdaging voor opdrachtgevers. “Zeker in de sector waar de Veiligheidscultuurladder is ontstaan. Laten we het gesprek aangaan en preventie samen vormgeven.”

Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd door onze zusterpublicatie SpoorPro.

Verder lezen:

• De Lijn werkt samen met OTIV en CAF voor veiliger trams
• Spoorspeurneuzen: het onderzoekend vermogen van forensisch technische spoordiensten
• Zero emissie pilot smaakt naar meer voor Strukton Rail